به گزارش علمدار بصیر: محمدهادی جهاندیده، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور و مترجم کتاب «شیعه‌نامه، اثر زنده‌یاد محمدرضا آقاسی، در گفت‌وگو با تسنیم با اشاره به چرایی ترجمه این اثر گفت: همانطور که در مقدمه کتاب هم ذکر شده است، «شیعه‌نامه» اثری است که سروده‌‌های آن مورد تأیید مقام معظم رهبری بوده و این یکی از نقاط قوت کتاب محسوب می‌شود. علاوه بر این، محتوای کتاب هم تأثیر بسیاری در جذب من به سمت ترجمه اثر داشت.

وی ادامه داد: محتوای بسیاری از اشعار آقاسی پیرامون ولایت و ارادت یک شیعه واقعی به مقام ائمه اطهار(ع) اختصاص دارد؛ این همان موضوعی است که در حال حاضر جامعه ما بیش از پیش به داشتن آن نیازمند است. در حالی که جوامع غرب به سمت اندیشه‌های ماتریالیستی پیش می‌روند و در حال حاضر نیز تبلیغات خود را در این جهت افزایش داده‌ و در تلاش‌اند تا باورهای اعتقادی ما را با رنگ دیگری تعبیر و یا ارائه کنند، نیازمند این هستیم تا به صورت هنری‌تر این مفاهیم را بیان کنیم؛ با توجه به همین دلایل اقدام به ترجمه این کتاب کردم.

پیوند خلوص با هنر در «شیعه‌نامه»

این مترجم یادآور شد: زمانی که برای آخرین‌بار برای دریافت دکتری خود به خارج از کشور می‌رفتم، در تلویزیون فرودگاه شعر «شاید این جمعه بیاید، شاید» اجرا می‌شد. در همان زمان با خودم عهد کردم که اگر به ایران بازگشتم، اشعاری از این شاعر را ترجمه کنم. گمان می‌کنم دلیل اصلی جذب شدن من به اشعار آقاسی اخلاصی بود که او در سروده‌هایش به کار می‌برد. جوهره اصلی هر یک از شاخه‌های هنر، اخلاص هنرمند است؛ وقتی به این درجه برسد، ناگزیر بر دل مخاطب می‌نشیند. فکر می‌کنم دلیل اصلی اینکه من و بسیاری دیگر از مخاطبان به شنیدن اشعار آقاسی علاقه دارند، همین موضوع باشد.

جهاندیده به محتوای فاخر اثر اشاره کرد و افزود: ثقیل بودن مفاهیمن موجود در این کتاب دشواری‌هایی را برای ترجمه ایجاد کرده است. در وهله نخست گمان نمی‌کردم که ترجمه اثری این‌چنینی تا به این اندازه دشوار باشد، اما وقتی برگردان کتاب را آغاز کردم به دشواری آن پی بردم. در هر خط و هر بیت از اشعار آقاسی مفاهیم بزرگ و اصلی مذهب شیعه به نظم درآمده‌اند و این برای مخاطب انگلیسی‌زبان بیگانه است. باید در قدم اول ترجمه، ابتدا توضیحی از مفاهیم پشت بیت‌ها ارائه دهم و بعد در هر بیتی با توجه به شواری‌هایی که وجود دارد، در پاورقی این موضوعات را تشریح کنم.

این مترجم به دشواری‌های اثری مانند سروده‌های زنده‌یاد آقاسی اشاره کرد و اظهار داشت: موضوعات مختلفی در قامت واژگان ساده در اشعار «شیعه‌نامه» مطرح می‌شود؛ موضوعاتی مانند «امامت»، «ولایت»، احادیث و روایات مذهبی و ... که برای ترجمه هر یک از آنها نیازمند مشورت با یک گروه علمی و مذهبی هستم. به همین دلیل ترجمه این کتاب بسیار دشوار و وقت‌گیر است و فکر می‌کنم که تا چند سال به طول انجامد.

آقاسی «ولایت» را در امتداد تاریخ می‌بیند

جهاندیده یکی از ویژگی‌های شعری آقاسی در «شیعه‌نامه»، علاوه بر لطف سخن و عاطفه شاعری، محتوای آن است، ادامه داد: همین محتوا سبب شده است تا شعر آقاسی از سروده‌های بسیاری دیگر از شاعرانی که در حوزه مباحث آیینی و ولایی فعالیت می‌کنند، متفاوت باشد. امتداد «ولایت» در شعر آقاسی مهمترین ویژگی شعری اوست که در سروده‌های متعدد او به ویژه شیعه‌نامه به خوبی دیده می‌شود. شاعر ولایت را از زمان پیامبر(ص) آغاز می‌کند و بعد از ذکر از حضرت امیرالمؤمنین(ع)، این موضوع را در سده‌های اخیر و حتی روزگار فعلی دنبال می‌کند. شیعه به معنای پیرو است و نمی‌توان تمامی مفاهیم اعتقادی آن را در قالب یک کتاب گردآوری کرد، اما آقاسی از عهده این کار دشوار برآمده است.

مفاهیم دشوار پشت واژگان ساده

به گفته این مترجم، اگر کسی از سر عشق و ارادت بررسی کند، به بسیاری از مضامینی که می‌تواند دل و زبان انسان را آرام کند، برسد. مفاهیمی که شاعر توانسته است با حداقل واژگان و تعابیر آن را بیان کند. با توجه به همین امر کار مترجمی که با مخاطبی روبروست که زا این مفاهیم بی‌اطلاع و یا کم‌اطلاع مواجه است،‌دشوار خواهد شد. بنابراین قصد دارم تا در مقدمه کتاب، به ارائه و تشریح این مفاهیم بپردازم؛ به همین دلیل گمان می‌کنم که حجم اثر از آنچه که فعلاً منتشر شده است، بیشتر شود.

جهاندیده در پاسخ به این پرسش که چرا از میان تمامی سروده‌ها و شاعرانی که در حوزه شعر آیینی شعر گفته‌اند، به سراغ شعر آقاسی رفته‌اید، گفت: شاعران بسیاری به موضوعات معاصر پرداخته‌اند. بسیاری از شاعران بودند که موضوع دفاع مقدس را محور اصلی اشعار قرار داده و در حول آن موضوعاتی مانند مباحث آیینی را هم مطرح کرده‌اند، اما عده‌ای باور دارند که زمان شعر گفتن برای این موضوعات تمام شده است. اما سروده‌های آقاسی مباحث کلی‌تری را مطرح می‌کند. موضوعاتی که همه انسان‌ها با آن سروکار دارند، به همین خاطر تاریخ انقضا ندارند و هر کسی که بخواهد در هر زمانی می‌تواند آن را بخواند و از مطالعه‌اش لذت ببرد. 

متن کامل کتاب «شیعه‌نامه» اثر زنده‌یاد محمدرضا آقاسی به همت غلامرضا آقاسی، فرزند وی چندی‌ پیش توسط انتشارات تجلی مهر منتشر شد. در این اثر مجموعه‌ای از سروده‌های آقاسی که در طی  16 سال، از سال 68 تا 84 در مطبوعات منتشر شده بود، جمع‌آوری و تدوین شد. همچنین در این اثر مجموعه‌ای از شعرخوانی‌های آقاسی که پیش از این در اثری به چاپ نرسیده بود، توسط فرزند وی گردآوری و در این مجموعه به چاپ رسید.

«شیعه‌نامه» شامل 700 بیت از این شاعر مردمی و آیینی است که در قالب‌های  مثنوی، غزل، رباعی، چهار‌پاره، مخمس با موضوع عاشورا، دفاع مقدس و انقلاب و اشعاری در مدح اهل‌بیت(ع) در 400 صفحه گرد آمده‌اند. مقدمه این اثر با عنوان «کربلایی‌ترین شاعر مرگ آگاه» به قلم یوسفعلی میرشکاک به رشته تحریر درآمده است.

در صفحات نخست این مجموعه مثنوی، در فرازی از پیام مکتوب رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به مناسبت درگذشت آقاسی آمده است: «شعر روان و با مضمون و خوش ساخت آقاسی که نمایشگر دل پاک و احساسات صادق و هنر خودجوش او بود، بی‌شک دارای جایگاه ویژه‌ای در ادبیات معاصر است.»

همچنین زندگی‌نامه خودنوشتی از مرحوم آقاسی نیز در این اثر با عنوان «آقاسی هستم» برای اولین‌بار به چاپ رسیده است. وی در بخش‌هایی از این زندگی‌نامه که پیش از این در قالب یک مصاحبه با حسین بهزاد به چاپ رسیده و بعدها ویرایش شده بود، می‌گوید: «محمّدرضا آقاسی هستم. فرزند ششم برآمده از یک خانواده‌ مذهبی که ریشه‌ آن با سه پشت به روستای «ارنگه و چاران» از توابع کرج می‌رسد. سال 1338 در منزل پدری‌مان، واقع در تهران، خیابان خیام، پشت امامزاده سید نصرالدین، به دنیا آمدم. در شکل‌گیری شخصیت فردیِ بعدیِ من ــ به‌گمانم ــ خیلی چیزهای متعلق به آن سال‌های اول بچگی و محیطی که در آن نشو و نما کرده‌ام دخیل بوده‌اند. اول از همه به پندارم محیط مساعد خانوادگی منشأ اثر بوده است. ...»